‘Foto’s maken in het circus: sta het toe… je hebt er profijt van’ | Door: Frens te Kiefte | Dossier: Circus of Critics
Als redacteur van Circusweb nam ik in 2023/2024 deel aan het Circus of Critics-schrijflab. Naast dat ik dus onder andere interviews, onderzoeken en recensies schrijf, fotografeer ik veel. Circus zie ik zodoende ook vaak via de fotocamera op mijn telefoon én door de lens van mijn professionele fotocamera. Graag neem ik je mee naar iets waar ik me – met mijn zakelijke en artistieke achtergrond – steeds meer over verbaas.
‘No photos’ bij Les Folies Gruss
In december 2021 bezocht ik in Parijs het waanzinnige ‘Les Folies Gruss’, van de recent overleden grondlegger Alexis Gruss en zijn familie. Circustheater waarbij op een verbluffende manier met paarden wordt gewerkt.
Tijdens de voorstelling was het maken van foto’s ten strengste verboden. Een legertje van circa zes medewerkers banjerde door de tent om fotograferende toeschouwers aan te spreken. ONTZETTEND hinderlijk. Ik vroeg mezelf af: waar heb ik meer last van? Van het handjevol mensen dat een foto maakt of van het personeel dat hun ‘het is hier verboden om-praatje’ hield.
Richting het einde van de voorstelling vormde de familie Gruss op de ruggen van een rij paarden een menselijke piramide. In een split-second pakte ik mijn telefoon en maakte een prachtige foto. En ja hoor… nog geen drie seconden later stond de fotopolitie naast me: “Monsieur… NO photos!” Even voelde ik me een enorme boef.
De voorstelling was waanzinnig, maar ik had dus weinig beelden. Ik wilde daarom na afloop een souvenirboek kopen. Tijdens de voorstelling verrichtten zes fotopolitieagenten hun werk, maar na afloop was er minder personele urgentie. Ik heb tien minuten gewacht; niemand die bij de souvenirstand kwam om te verkopen. De laatste trein vertrok over vijftien minuten: ik besloot te vertrekken. Zonder souvenirboek.
In de trein bewerkte ik in mijn Lightroom-kleurbewerkingsapp (een aanrader: installeer ‘m gratis op je smartphone) de foto van eerder op de avond. Ik postte het beeld in mijn Instagram Stories en tagte ‘@Les Folies Gruss’.
En nu komt het komische. ‘Les Folies Gruss’ gaf een like op mijn foto én deelde ‘m op hun eigen Insta Stories! EXCUSEZ MOI?! Dus: foto’s maken mag niet, maar als iemand er toch eentje maakt, deel je het beeld wel?
Een printscreen van de foto die ik deelde op Instagram en waar ik ‘@lesfoliesgruss’ in meenam.
‘No photos’ bij Deventer Op Stelten
Bij Deventer Op Stelten keek ik in de zomer van 2023 naar een dans-/circusvoorstelling: ‘Migrare’ van ‘Cia. Maduixa’. Vier danseressen op middelhoge stelten die een choreografie dansten.
Het festival had meer dan tien vrijwilligers rondlopen die fotograferend publiek verzochten om daarmee te stoppen. De voorstelling speelde in een groot en openbaar toegankelijk park. Circa duizend mensen aanschouwden. Halverwege kwam er een fotopolitie-lid op mij af. “Meneer, jij fotografeert?! Wil je daar mee stoppen? De artiesten willen het niet hebben, want het leidt ze af’.
Mijn reactie: “Ik sta hier in een park, jij en je collega’s hinderen mij, het publiek én de artiesten meer dan die paar mensen die een foto maken. En het leidt de artiesten af? Als het hier nu gaat regenen of er rent opeens een dronken schreeuwende zwerver rond, zijn er écht andere afleidende factoren. Welkom in de wereld van het buitentheater”.
Een foto die ik maakte van de voorstelling ‘Migrare’ van het gezelschap ‘Cia. Maduixa’. Voor de oplettende kijker: formeel zijn alleen al op deze foto (en inclusief ikzelf) vier mensen in ‘fotograferende overtreding’.
‘No photos’ bij This Is Not A Circus
Eind 2023 genoot ik van ‘This Is Not A Circus’ (TINAC). Een circusfestival in Amsterdam van ‘TENT – huis voor hedendaags circus’. TENT is eveneens de initiatiefnemer van het schrijflab ‘CIRCUS OF CRITICS’. De tekst die je nu leest, is een van de teksten uit dit traject.
TENT startte dit traject, omdat zij het belangrijk vinden dat er meer over circus geschreven wordt. Een (potentieel) publiek moet immers weten dat er mooie dingen gemaakt worden. Voor die denkwijze neem ik mijn hoed af.
Waar ik ‘m vervolgens weer voor opzet, is het fotografiebeleid van TENT’s TINAC. Begin december 2023 zat ik in de zaal bij de voorstelling ‘Concrete’ van het circustrio ‘Knot On Hands’. Voor aanvang van de voorstelling sprak iemand van de organisatie de uitverkochte zaal van Theater Bellevue toe:
“Goedenavond! Zouden jullie allemaal je telefoon willen pakken?”
– Er volgde wat gerommel.
“Dan mogen jullie NU een foto van het podium maken of maak gezellig met je medebezoekers een selfie”.
– Circa zestig seconden gezellig gepraat, gelach en selfie-werk.
“Mooi… dan zijn de foto’s gemaakt en vanaf nu mogen jullie ALLEMAAL je telefoon uitdoen, want foto’s maken is verboden. Het is namelijk écht gevaarlijk voor de artiesten”.
De tranen sprongen me bij deze semi-nonchalante opener spontaan in de ogen. En ik ga eerlijk zijn: ik vond het gejank van de bovenste plank. De voorstelling was waanzinnig. Maar ik heb geen moment kunnen bespeuren waarbij het maken van een foto de artiest in levensgevaar zou kunnen brengen.
Ik nam het ter kennisgeving aan, want tijdens ‘Concrete’ maakte ik in vijf seconden – rond het einde van de voorstelling – twee prachtige foto’s met mijn telefoon. Ik deelde ze op mijn Insta Stories, tagte de artiesten en het festival. En jawel hoor: beiden gaven een like op de foto en Knot On Hands deelde ‘m ook in hun eigen Insta Stories.
De foto van ‘Knot On Hands’ die ik vlug schoot met mijn iPhone tijdens de voorstelling.
Dezelfde situatie met hetzelfde introducerende praatje herhaalde zich een paar dagen later tijdens de meesterlijke voorstelling ‘GLORIOUS BODIES’ van Circumstances.
Echter appte ik deze keer Piet van Dycke (de artistiek leider van Circumstances) een paar dagen vóór aanvang met de vraag of ik foto’s mocht maken van de voorstelling. Ik bezocht de voorstelling in oktober 2023 voor het eerst (en schreef daar toen deze recensie over). Maar deze tweede keer wilde ik foto’s maken met mijn profi camera, om de voorstelling met mijn eigen beeldtaal vast te leggen.
Piets reactie: “Leuk! Als het zonder flits is, lijkt het me geen probleem. Maar check het even bij de mensen van TINAC. We spelen immers op uitnodiging van hen”.
Hun reactie was vervolgens niet verrassend: “We hebben een eigen fotograaf in de zaal. De voorstelling is uitverkocht, dan vermijden we meer fotografen in de zaal. Maar we delen met liefde onze foto’s met Circusweb”.
Allemaal heel attent hoor. Maar ik wil via onder andere Circusweb mijn EIGEN foto’s met mijn EIGEN beeldtaal delen. Ik heb niet altijd baat bij door de organisatie geselecteerde beelden en ik wil zélf de keuze hebben welke visuele momenten uit de voorstelling ik met de buitenwereld deel.
Tussendoortje: een onverwachte afleiding
Klein detail tussendoor. Een Amsterdamse bakfietsmoeder bezocht met haar – ik schat – twee jaar oude kindje GLORIOUS BODIES. Halverwege raakte de kleine verveeld, begon te huilen en te schreeuwen. Een kwartier later gaf mama het op en verliet met haar dochtertje de zaal. Met het schaamrood op de kaken sloop ze weg. Mede dankzij de geïrriteerde blikken en het gezucht van een volwassen publiek dat de moeder stilzwijgend verweet dat haar kind huilde.
Moraal: wat is de drijfveer om elke vorm van afleiding te willen voorkomen of weg te willen poetsen? Of het nou het maken van een foto of het geschreeuw van een kind is. Wij zijn mensen, wij bezoeken een voorstelling en wij moeten genoegen nemen met eventuele en relatief kleine afleidingen.
We leven niet meer in de jaren 80
Daarnaast zorgde eenzelfde werkwijze als bij TINAC (‘geen foto’s, maar we sturen je materiaal toe’) bij de afstudeervoorstelling van de Fontys-circusopleiding en bij Festival Circolo 2023 voor enorme vertraging binnen mijn Circusweb-werk. Ik bezocht de eerste speelbeurt van enkele voorstellingen om daarna spoedig de recensie voor Circusweb te schrijven. De recensie was dezelfde avond klaar, maar publiceren kon ik een aantal keer pas enkele dagen later. Want: de foto’s werden maar niet toegestuurd.
Aan het einde van de rit: waar hébben we het over? Gaan we naar een concert van wijlen muziekheld Prince die een totalitair beeld-regime voerde? Zijn beleid sinds de jaren 80: ‘GEEN foto’s en GEEN video’s’. Het muziekicoon had zelfs de power om gemaakte beelden die online verspreid werden te laten verwijderen.
Maar – hooggeëerd publiek – we leven niet meer in de jaren 80 en ik praat nu niet over een concert van een wereldartiest, waarbij de zaal standaard vol zit. Nee. We praten over het genre ‘circus’, waarvoor nog veel bezoekers voor een bezoek te verleiden zijn.
Alsjeblieft. Stop met de bekrompen, bejaarde, elitaire en jaren-80-manier van een fotobeleid voeren. Het ademt vandaag de dag vooral binnen het hedendaagse circus te veel de werkwijze: ‘hoogcultuur versus laagcultuur’. Maar ga mee met de generatie beelddenkers en maak het volkser door het publiek het moois dat ze zien te laten delen.
Het Wereldkerstcircus Carré was ook jarenlang streng wanneer het ging om het maken van foto’s. ‘What happens in Carré stays in Carré’, leek het wel. Ik kan drie mensen aandragen die vakkundig uit de zaal werden verwijderd na het maken van foto’s.
Tegenwoordig waait er een andere wind door het circuspaleis aan de Amstel. Tijdens het Wereldkerstcircus is het okay om beelden te maken. Dat wordt dan ook veelvuldig gedaan. Superslim, want de beelden die het publiek deelt, zijn een belangrijke tool in de online zichtbaarheid van dit topevent. Bijkomend voordeel: het kost je geen euro.
En in Carré worden ook levensgevaarlijke stunts gefabriceerd. Het ‘het is écht gevaarlijk voor de artiesten-argument’ dat ik eerder in dit artikel deelde, veeg ik daarmee van de tafel.
Een stukje wederhoor
In oktober 2023 bezocht ik op het Tilburgse Festival Circolo ‘Attend le Grand Soir’ van ‘Compagnie Le Doux Supplice’. Een grandioze voorstelling, waar óók geen foto’s gemaakt mochten worden. Na afloop schoot ik twee artiesten van het gezelschap aan. Zij stonden enthousiast merchandise te verkopen en hielden een praatje met bezoekers. Mijn vraag (hoe kan het ook anders): “Kunnen jullie me vertellen waarom ik geen foto’s mocht maken?”
Het antwoord: “We willen het publiek in onze voorstelling meenemen op een reis. En daarvoor willen we focus van ze. Daarnaast vinden we het voor onszelf vervelend dat we de hele tijd tegen toeschouwers aankijken die door hun beeldscherm naar ons kijken”.
Aan de ene kant: helder en de lieve artiesten legden me het vriendelijk uit. Aan de andere kant: sinds wanneer beslist een maker wat voor mij focus is? Zit ik niet gewoon in eigen persoon in de zaal en mag ik niet lekker zelf beslissen waar ik naar kijk en hoe ik iets beleef? De enige focus waar ik in dit geval over spreken wil, is ‘autofocus’. Om in vaktermen te blijven.
Ik zie de tegenargumenten ook
Ik bezoek gemiddeld drie voorstellingen per week op diverse locaties. Muziek, toneel, cabaret, circus en ga zo maar door. En ja. Ook ík zie dat er zijn mensen die het lastig vinden hoe je nou precies een foto maakt. Het scherm van Henk staat gruwelijk fel. De flits van Ingrid gaat per ongeluk af. Er worden continu foto’s gemaakt. Fotocamera’s of telefoons maken eindeloos veel geluiden tijdens het fotograferen. Of handen met daarin een telefoon steken asociaal boven het publiek uit om het perfecte beeld te schieten.
Het handjevol bejaarden dat zich nu nog stoort aan al dat telefoongeweld. Heel vervelend voor ze, maar over tien tot vijftien jaar is dat publiek er niet meer. Dat is anders voor een jonger en digitaal vaardiger publiek. Zij vormen de toekomst voor een volle zaal.
De toeschouwer zélf is een belangrijke schakel in de marketing: pak die kans!
Als het circusveld anno 2023 nog steeds niet snapt dat foto- en videografie – vervaardigt door de eigen toeschouwer en geplaatst op zijn of haar eigen social media – een fundamenteel onderdeel is van de marketing binnen de bedrijfsvoering, dan gaat er écht iets mis. Het is voor de toeschouwer tegenwoordig minstens zo belangrijk dat hij kan tonen waar hij is geweest, als dat hij er daadwerkelijk ís geweest. Daarnaast raken volgers van de toeschouwers die de circusberichten delen óók geïnspireerd. Het sneeuwbaleffect.
En dat is gunstig, want veel mensen hebben nog steeds werkelijk waar géén idee wat er in het circus gebeurt. Het klassieke/traditionele circus is voor de menigte nog steeds het circus waarbij Bassie een roedel leeuwen temt. En van het hedendaagse/moderne circus hebben zij al helemaal geen beeld.
En nu ga ik even overdrijven. De eigen beeldtaal in de marketing – van visuals tot foto’s – van het klassieke circus is vaak: stereotyperend, amateuristisch en voorspelbaar. Bij het hedendaagse circus is dat vaak: te arty farty, afstandelijk en subsidie-ademend.
De smartphone en het vervaardigen van beelden: het verdwijnt niet meer. En ik snap dat dat best een obstakel kan zijn. Maar vertaal het naar een kans. Laat de toeschouwer met beelden vertellen wat circus in al zijn vormen anno 2024 daadwerkelijk is. Zij zien de materie zoals de circusmakers het niet zien. Laat het ze tonen op hun eigen manier.
Gezeur?
Voor degene die denkt: ‘Frens wat loop je toch te zeuren over je foto’s?’ Ik zou het geen zeuren willen noemen. Ikzelf ben bijzonder actief op de verschillende social media kanalen. In onder andere mijn Insta Stories neem ik mijn volgers mee naar mijn culturele belevingen. En dat wordt bijzonder gewaardeerd.
Ik wil mijn volgers én niet-volgers inspireren met mooie beelden van onder andere circusvoorstellingen. De achterliggende gedachte (want die heb ik daarbij zeker): ‘ga hier heen’. Óf (wanneer de voorstelling niet meer vaker speelt/ uitverkocht is): ‘dit heb je keihard gemist, zorg dat je er de volgende keer wél bij bent’.
Volgers vinden de foto’s vaak mooi en meermaals krijg ik als reactie: “Ziet er vet uit, wie is dit?” of “waar speelt dit nog?”. Inspireren is mijn grootste online motivatie. En al zou dit per jaar maar een handjevol extra verkochte kaarten opleveren, dan is mijn doel al bereikt.
De oplossing
TENT en andere circusclubs willen dus dat er over circus geschreven wordt. Maar als het gaat over het delen van een beeldtaal, dan moet ik – in dit geval – eigenlijk stil zijn. Over circus schrijven en lezen is belangrijk. Circus in verschillende beeldtalen ‘zien’ is misschien nog wel belangrijker.
Voor het geval er twijfel is: dit is totaal geen aanval naar circusmakers of -organisatoren. Het is slechts mijn eigen verbazing, die velen met mij delen. Maak een beleid en laat de prachtige beelden gemaakt door je toeschouwers online hun werk doen. Probeer het beleid dat ik zometeen schets uit. Niet gedurende een maand of een jaar. Geef het nou eens vijf jaar lang een kans.
Ik roep daarbij geenszins op om massaal foto’s en video’s te gaan maken en de beleving van circus compleet onderuit te halen. Maar de tien tot twintig procent van de toeschouwers die her en der wat beelden wil schieten: laat het gaan. Je hebt er baat bij. De obstakels die makers en organisatoren zien, zijn er niet. En áls ze er al zijn, zijn ze te tackelen.
En nu hoor ik je denken: “Hoe dan, snotneus?!” Wat de oplossing is voor de circusgezelschappen of -organisatoren die fotografieangst hebben? Maak er een beleid op dat binnen een minuut uitlegbaar is.
Bij deze alvast een exclusieve preview van het beleid: “Bij deze voorstelling mag je foto’s maken als je die behoefte voelt. Dim dan alvast de felheid van je beeldscherm tot het minimale niveau. En houd je telefoon/camera zo dicht mogelijk bij je eigen gezicht”.
Ik bied mezelf voor foto-angstige clubs aan om een uitgewerkt fotobeleid te maken en dit te implementeren. Als cadeautje doe ik dat tegen een zeer gereduceerd tarief. Aan het einde van de rit heb ik met dit artikel nét als circusmakers en -organisatoren hetzelfde doel: circus moet gezien worden en ‘de tent’ moet vol.
De belangrijkste zin – die vlak voordat de voorstelling begint – klinkt wat mij betreft als volgt:
‘GENIET EN FOTOGRAFEER MET MATE!’
Dit essay werd geschreven door Frens te Kiefte in het kader van Circus of Critics, een zesdaagse schrijfworkshop waarin onder bevlogen begeleiding van een recensent, een literair schrijver en een redacteur samen onderzocht werd hoe we kunnen schrijven over hedendaags circus. Deze cursusreeks is een initiatief van Domein voor Kunstkritiek in samenwerking met en financieel mogelijk gemaakt door Circuspunt, Festival Circolo, This is not a circus/TENT en Circusstad. Lees ook de inleiding van projectleider en schrijver Saskia de Haas om meer te weten te komen over Circus of Critics, de docenten, de lessen en de voorstellingen die gezien werden.
