3 april 2020

Herinneringen aan Circus Franz Althoff, Heerlen 1953

Interview

In de rubriek “De geschiedenis van het circus” plaatsen we verhalen, feiten en wetenswaardigheden over de geschiedenis van het circus. Alle artikelen te samen geven een mooi beeld van de circus geschiedenis in Nederland maar ook daarbuiten.

Tekst : Rob Donkers

Foto’s: Archief Rob Donkers

Herinneringen aan Circus Franz Althoff, Heerlen 1953

Het was 1953…

In de vroege ochtenduren van vrijdag 10 juli keek ik vol verwachting uit het slaapkamerraam van onze woning aan de Heerlense Esschenderweg. Aan de overkant lag het spoorwegemplacement, en iets naar links het kopstation, door eenieder “de losplaats”genoemd. Dat laatste was de plek waar de circustreinen arriveerden van de grote reizende circussen.

Een zee van blauw-witte wagens, verladen op platte spoorwagons, vulde het gehele emplacement. Het gigantische Duitse circus Franz Althoff was gearriveerd, en Heerlen zou het weten… Maar liefst 3 speciale lange treinen waren er nodig om alle wagens en dieren te vervoeren. Die kwamen uit Roermond, waar Althoff de avond tevoren nog een voorstelling had gegeven. Meteen werd begonnen met het ontladen van de wagens, die door zware Hanomag en Lanz Bulldog tractoren in pendeldienst naar het Bekkerveld gesleept werden. Het was een drukte van jewelste, en ik kon het allemaal van nabij volgen, want gezien mijn leeftijd, viereneenhalf jaar jong, hoefde ik nog niet naar school. Dankzij mijn redelijk fotografisch geheugen kan ik mij de beelden nog heel goed voor de geest halen.

Althoff wás reusachtig!

Vorige week kreeg ik, na al die jaren, een oude film op DVD in handen, van circus Franz Althoff, opgenomen in 1953. Het gaf mij wel een kick om te zien dat de herinneringen, die ik al die jaren gekoesterd had, ook daadwerkelijk juist waren. Zo weet ik o.a. nog precies waar ik tijdens de (laatste) voorstelling van Althoff gezeten heb in de enorme tent, samen met mijn opa (ook dat de houten bank niet lekker zat voor mij, en ik er steeds vanaf gleed) Veel nummers van de voorstelling zag ik op film weer tot leven komen. Vaak heb je dingen uit je jeugdjaren groter in herinnering dan ze in werkelijkheid waren. Dat was hier niet het geval…Althoff wás reusachtig!

Zo’n grote indruk heeft later geen enkel circus meer op mij gemaakt, ook niet het vergelijkbaar grote circus Krone, of andere circussen die ik in binnen- en buitenland bezocht heb in de loop der jaren. Het was de opzet van het geheel, het had een soort van imponerende zwierigheid. Franz Althoff presenteerde zich als “Amerikaans” renbaan-circus. Dat werd, anders dan bij andere grote circussen met drie pistes, ook waargemaakt in de voorstelling. In de grote tent, die 85 meter X 57 meter mat, lag een piste van 50 meter X 22 meter. Die werd gevuld met grote groepen van dieren, zoals 11 olifanten, en enorme aantallen paarden en andere dieren. Meester-dresseur Franz Althoff presenteerde (geassisteerd door zoon Harry) een nummer met 60 (!!!) paarden tegelijk in de piste. En dat was ongeveer de helft van het aantal dat in de stallen stond! Zo enorm heb ik het elders nooit meer gezien. Er waren zelfs pinguins te zien. Chimpansees, zeeleeuwen, ijsberen, leeuwen, tijgers, etc., etc. Een van de hoogtepunten van het programma was het Romeinse wagenrennen. Een echt spektakelstuk, waarin het er wild aan toeging. Ben-Hur in het klein zeg maar. Ik herinner mij nog goed dat de wagens in vliegende vaart, soms met een hoop lawaai, de piste- afscheiding raakten, en bijna kantelden..

Opbouwdag

Maar even terug naar de opbouwdag nu. Nadat al het materiaal van de treinen gehaald was werden de dieren uit hun wagons gehaald, en opgesteld voor de cavalcade (optocht door de stad) Dat gebeurde allemaal op de Esschenderweg, vlak voor onze deur! De bewoners van de hele wijk waren in drommen toegestroomd om het schouwspel te zien. Ook dit had weer allure. Er was een speciale grote wagen, waarop het circusorkest plaats had genomen. De stoet van olifanten, paarden en exotische dieren leek eindeloos. Ook dit heb ik zo nooit meer meegemaakt bij andere circussen. Het was ook de eerste keer in mijn leven dat ik echte giraffen in levenden lijve zag, en een nijlpaard. Die vond je op de Valkenburgse Cauberg, in Klant’s Dierentuin niet.

Na dit opwindende begin kon ik nauwelijks wachten om naar de voorstelling te gaan, maar mijn geduld werd op de proef gesteld. Mijn grootvader had beloofd om met mij naar de laatste voorstelling te gaan, op maandagavond. Maar kleine Robby kon aardig zeuren als het nodig was…en zo kwam er op de zaterdag nog een wandeling naar het Bekkerveld, samen met opa. Dat pakte ook nog anders uit dan verwacht. Het bezoek aan de stallen kostte extra geld, en dat zat niet in de planning. In gedachten zie ik mij en opa nog aan het hekwerk van het circus staan kijken naar wat er daarbinnen gaande was. Op een gegeven moment ging de deur van een grote woonwagen open, en kwam er een heer, gekleed in chique zwart kostuum het trapje af, vlak voor onze neuzen. Nu weet ik niet meer wat mijn grootvader zei, maar hij sprak de man aan, in het Duits (mijn opa was van afkomst Oostenrijker, dus de taal sprak hij perfect) De gesoigneerde persoon bleek niemand minder dan Franz Althoff zelf te zijn. Die reageerde heel vriendelijk. Het enige dat ik mij van dat gesprek nog herinner is dat mijn opa zei dat ik later, wanneer ik groot was, ook circusdirecteur wilde worden. Dat hadden ze bij ons thuis dan ook tot vervelens toe aan moeten horen. Althoff vond dat blijkbaar leuk, en zei dat dat best kon, maar dat ik dan eerst als staljongen zou moeten beginnen. Daarop opende hij het hekwerk, aaide mij nog even over mijn hoofd, en zei dat we gratis naar de dieren mochten gaan kijken… Dat vergeet ik nóóit meer!

Wie had toen kunnen voorspellen dat ik 43 jaar later met de kleindochter van Franz Althoff een tijdlang in een circusprogramma zou samenwerken? Het leven kan raar lopen. Na die voorstelling waarover ik het had, kon ik thuis, tot een stuk in de nacht, nog nagenieten van het laden van de circustrein. Het was zomer, en het slaapkamerraam stond open. Eigenlijk moest ik rond die tijd al lang in bed liggen, maar dat lukte maar gedeeltelijk. Telkens wanneer ik weer paardenhoeven hoorde, of de geluiden van de kamelen, lama’s zebra’s, en het merkwaardige geschuifel van de grote eeltige olifantenpoten op het wegdek, vloog ik als een speer mijn bed uit om aan het raam te gaan kijken. De “zure melklucht”, die olifanten altijd verspreiden, steeg op tot in de slaapkamer. Daarna tuften de tractoren nog uren af-en aan, met de woon- en pakwagens. Dat waren nog eens tijden, toen de circussen per trein reisden. Voor mij had dat veel meer sfeer dan het huidige wegtransport. Ik ben blij dat ik dat nog heb mogen meebeleven, vanop de “eerste rij” nog wel. Na 1953 heb ik Franz Althoff en zijn geweldige circus helaas nooit meer teruggezien. Hij is nooit meer naar Heerlen gekomen, hoewel het succes groot is geweest. Zijn zuster Carola is wel nog een keer geweest, ook met een prachtig en zeer groot circus, Williams, in 1961. Haar (aangenomen) zoon Günther Gebel werd later een grote circusster bij het Ringling Brothers Barnum & Bailey circus, in de USA.

In 1964 vormde het circus van Franz Althoff (omgedoopt tot Matt Master’s Circus) het decor voor een grote Amerikaanse speelfilm, “Circus World”, met in de hoofdrollen John Wayne, Rita Hayworth en Claudia Cardinale. Franz Althoff zelf had ook een rol in de film. (Die film heb ik natuurlijk ook op DVD in mijn collectie ;) )

N.B.

Voor de juiste info betreffende de afmetingen van de tent en piste van Althoff, en de data, heb ik diverse bronnen geraadpleegd, o.a. het fraaie informatieve boek van circusvriend en Heerlenaar Frans Wolff : “Van Althoff tot Zavatta, Groot Circus tourneeboek der lage landen”

De olifantenoppasser slaapt naast de kleinste olifant van circus Althoff in het stro. Dat olifantje is Tuffy, die de krantenkoppen later nog zou halen, toen zij vanuit een wagon van de “Schwebebahn”in Wuppertal naar beneden sprong, in het riviertje Wupper. Gelukkig zonder enig letsel op te lopen. Tuffy heb ik als volwassen olifant nog dikwijls teruggezien, o.a. ook in Heerlen. In 1968 verkocht Franz Althoff haar aan het Franse circus Alexis Gruss, daar was zij jarenlang een van de hoofdatracties van de show, omgedoopt tot Toffy. Daar hebben wij later onze foxterrier nog naar genoemd.