31 maart 2020

Circus Sarrasani 1931 in Nederland

De geschiedenis van het circus is een belangrijk onderwerp, want hoe is het circus ontstaan en waar komt het circus vandaan? Circusweb verzamelt zoveel mogelijk puzzelstukjes die uiteindelijk samen een mooi beeld zullen geven.

Tekst : Rob Donkers

Foto’s: Archief Rob Donkers

Circus Sarrasani op tournee door Nederland 1931

Toen de kilometers-lange Sarrasani circuskaravaan in 1931 Nederland binnen rolde voerde hij rond de 500 medewerkers van 35 verschillende nationaliteiten met zich mee. Daaronder ook een groep rasechte Sioux Indianen uit Amerika. Die waren afkomstig uit het Pine Ridge reservaat in South Dakota.
Daar leefden ze onder barre omstandigheden, en zouden waarschijnlijk nooit iets anders van de wereld hebben leren kennen wanneer Hans Stosch-Sarrasani hen niet, op z’n minst tijdelijk, uit die miserie had weten te halen. Sarrasani was destijds een magisch oord vol wonderbaarlijkheden en sensaties, die grote indruk op de toeschouwers maakten. 4 Uur lang (!) werd men er ondergedompeld in de droomwereld van het circus. Probeer jezelf maar eens in gedachten terug te verplaatsen naar een wereld zonder televisie en internet etc., om te bevatten welk een impact het zien van al die vreemde volkeren en exotische dieren op de toeschouwers gehad moet hebben.

Sioux indianen

Circuskoning Stosch werkte al lange tijd samen met de Sioux. In 1913 had hij al een uit 18 personen bestaande groep naar Duitsland gehaald, die tot het uitbreken van de eerste wereldoorlog bij Sarrasani bleef. Die groep bestond voornamelijk uit familieleden van hun leider Edward Two-Two, en had al jarenlange ervaring in de Amerikaanse showbusiness. Sommigen van hen hadden zelfs noch gevochten tegen de blanke landrovers

Dat was wel even anders met de tweede generatie die vanaf 1924 met Sarrasani meereisde.
De keuze uit de reservaatbewoners was toen uiterst beperkt, want slechts weinigen waren fysiek nog in staat om de vereiste energie op te brengen. De meesten daarvan moesten bovendien eerst de vaardigheden die nodig waren voor de grote Wild West show nog aanleren, hetgeen uiteindelijk wel lukte. De showkostuums werden voor hen gemaakt, want zelf beschikten ze niet meer over iets dergelijks. Zij kregen ook fantasienamen toebedeeld zoals White Buffalo en Chief Black Horse etc.
Black Horn was wel een echte naam, en de drager ervan was ooit een belangrijk persoon onder de Sioux ten tijde van de Indianenoorlogen.

Winnetou

In Duitsland heerste er al sinds 1893 een pro-Indianen mentaliteit, door de enorm populaire romantische uitbeelding die schrijver Karl May in zijn Winnetou boeken schiep.
Daarop speelden diverse circusondernemers handig in, zo ook Hans Stosch-Sarrasani, die het wel veel verder doorvoerde dan zijn concurrenten. De Sioux waren overal waar het circus kwam een van de grote trekpleisters. Zij werden op vele gebieden ingezet, en de publiciteit die er rond hen gemaakt werd was gigantisch. Hoogwaardigheidsbekleders lieten zich graag met de Sioux fotograferen, en dat was weer gratis reclame in de dagbladen voor Sarrasani. Het is bekend dat Hans Stosch een groot hart voor zijn Indiaanse medewerkers had. Dat had niets te maken met de waarde die zij voor zijn circus betekenden, hij hield van hun aard, en voelde zich op de een-of- andere wijze verwant aan hun levensvisie.
Onder de circusmedewerkers werd vaak gemompeld dat Stosch maar om twee dingen echt iets gaf, de Sioux en zijn 24 olifanten.

Brabantse koffietafel

Ook in Nederland werden de Indianen overal met alle regards ontvangen en met respect behandeld.
In Europa werden zij niet als tweede-rangs burgers beschouwd, zoals in hun thuisland.
Er ontstonden zelf regelmatig hartelijke contacten tussen hen en de burgerbevolking. Foto’s van triomfantelijke intochten en ontvangsten zijn nog bewaard gebleven. Zo kon het o.a. gebeuren dat de Sioux gezamelijk met notabelen en burgemeester in ‘s-Hertogenbosch van een Brabantse koffietafel genoten na een kerkbezoek.

Heerlen

In december van het jaar 1931 kwam Sarrasani ook naar mijn geboorteplaats Heerlen. Dat had vooraf wel nog enige voeten in de aarde gehad. Stosch liet op een bepaald moment de gemeente Heerlen weten uiteindelijk toch geen gebruik te zullen maken van de verleende speelvergunning, vanwege een tournee-aanpassing. Hij wilde van Maastricht meteen doorreizen naar Luik (B)
De gemeente pikte dat echter niet en dreigde beslag te laten leggen op een aantal circuswagens van Sarrasani ! Iets onvoorstelbaars in huidige tijden, waarin circussen eerder moeten bedelen om speelvergunningen te krijgen.

Bij de reis naar de volgende speelplaats gebeurde er nog iets dat het vermelden waard is vanwege de connectie met de Sioux. In Voerendaal raakte een grote transportwagen van het circus waarin de Sioux reisden van de weg. De Indianen dachten dat hun laatste minuten aangebroken waren en dat ze naar de “eeuwige jachtvelden” zouden gaan; en hieven hun doodsgezang aan. Zij verklaarden later dat het om “strijdkreten” zou zijn gegaan. (Zoiets doet het beter in de pers) Gelukkig kwamen ze er allemaal goed vanaf en konden in Luik weer aan de slag als dappere krijgers.

N.B.
Sarrasani beschikte over een gigantische transportabele winter-constructie-tent, waardoor men ook in de wintermaanden voorstellingen kon geven..

Sarrasani tourneelijst – 1931

Arnhem > 12 september – 16 september
Utrecht > 17 september – 22 september
Amsterdam > 25 september – 15 oktober
Alkmaar > 16 oktober – 19 oktober
Rotterdam > 21 oktober – 5 november
Den Haag > 6 november – 15 november
Breda > 16 november – 19 november
Tilburg >20 november – 23 november
‘s-Hertogenbosch > 24 november – 26 november
Eindhoven > 27 november – 30 november
Venlo > 1 december – 3 december
Maastricht > 4 december – 6 december
Heerlen >7 december – 10 december
(Luik > Aanvang tournee België)

Geraadpleegde bronnen:
SARRASANI, wie er wirklich war (Ernst Günter – DDR – Berlin 1984)
Heerlen en het Circus (Frans Wolff – 1979)
Sarrasani’s circus-karavaan trekt door ‘s-Hertogenbosch (H. Bruggeman – 1997)
Sioux (Wikipedia)