Circus Zanzara is het enige nog bestaande Nederlandse familiecircus. Met meer dan veertig jaar circusgeschiedenis zet dit bijzondere circus vandaag de dag nog steeds een unieke prestatie neer. Een kijk in het verleden, het heden en de toekomst van een circusparel uit Nederland.
De familie Duyker – de ‘echte’ Zanzara’s – staat met haar poten in de modder en viert het leven in hun bijzondere circustheater voorstellingen. In Amsterdam organiseren ze al jaren een kerstcircus. Circusweb liep er een dagje mee. Zonder problemen ging het tentzeil opzij en dwaalden we door de repetities, eindeloze rekwisieten en de woonkeuken op wielen.
Jans. (Foto door: Frens te Kiefte)
Elke kerst staat Circus Zanzara voor anderhalve maand in Amsterdam. Ooit begonnen als gezellig en eenvoudig circusje met tent en een paard, vormt het kerstcircus intussen een lokaal instituut. Zanzara is zonder overdrijven een kwaliteitsmerk voor grappige, uitgebreide, verrassende en lieve circustheater-voorstellingen in Nederland.
Terwijl de bezoekersaantallen per jaar groeien en de voorstellingen professioneler zijn geworden, is Zanzara ook een beetje kneuterig gebleven. De oude kassawagen voor de ingang, de voortent met zaagselvloer en het allegaatje van wagens rondom: een karakteristiek plaatje en enigszins een zooitje.
Zanzara. (Foto door: Frens te Kiefte)
Het verleden
Vroeger – dat was geen flonkerende start onder de spotlights, geen kinderdroom vol paarden en trapezes. Vroeger begon in werkplaatsen en op straathoeken. Mayke Heessels was poppenkastspelersdochter. Paulo Duyker leerde meubels maken, hout buigen, vormen volgen. Twee mensen die de wereld bekeken met open ogen en een diepe honger naar het maken, het vertellen, het spelen.
Paulo. (Foto door: Frens te Kiefte)
Ze leerden het vak in klassieke circussen: Holiday, Flic Flac, Corty Althoff, Roncalli… Daar, tussen de wagens, het zaagsel en de discipline, ontdekten ze de magie én de hardheid van het rondreizend bestaan. Ze waren geen kinderen van het circus, maar het circus adopteerde hen — of misschien adopteerden zij het circus.
Mayke. (Foto door: Frens te Kiefte)
Het stel trok vervolgens langs steden, straattheater en festivals. Van Oerol tot de Efteling, van het sprookjesplein tot bedrijfsevenementen, en langzaam groeide er iets. Niet gepland, niet berekend — maar geboren uit liefde voor de verwondering.
En toen… ja, toen was er ineens: Zanzara.
Niet gesticht als onderneming, niet afgetrapt met een plan of manifest. Circus Zanzara was er gewoon. Het ontstond zoals een lied ontstaat: vanuit stilte, een timmerbank, een idee, een druppelende regen. Eerst een houten tribune, toen een tent, daarna een voorstelling – Fruits de Mer, een poëtische ode aan verlangen, over een kleine zeemeermin die leven blaast in een oud familiecircus. Daarmee gingen ze op tour, met acteurs, muzikanten, technici – en dat alles zelf rijdend, bouwend, spelend, ploeterend.
Natte schoenen en kostuums moeten drogen-stilleven. (Foto door: Frens te Kiefte)
Toen kwam de vermoeidheid. Het circus is groots, maar ook zwaar. Even een pas op de plaats. Maar de honger naar spel bleef. Ze keerden terug met ‘gewoon circus’ — maar bij Zanzara is niets ooit helemaal gewoon. Altijd zit er theater in de vezels, humor in het houtwerk, muziek in de wind.
In de winter van 2004, tussen het zagen en schilderen van de eerste logebakken met gouden ornamenten, gebeurde het. De zomer erop, staand tussen hun zelfgebouwde tribunes, rekken, kostuums en dromen, zeiden ze tegen elkaar: “Het lijkt wel echt circus.” En dat was het ook….
Trainen. (Foto door: Frens te Kiefte)
Het heden
De ouderwetse uitstraling van het circusterrein hint naar een historie. Dit circus is het resultaat van een levenlang leven in het circus en aanverwante braches. Hoewel in de circuswereld vooral bekend uit de hoofdstad, leeft de familie Duyker eigenlijk in de Achterhoek. Te Doetinchem staan huis en hoofdkwartier-annex-werkplaats. Mayke en Paulo’s dochter Jans groeide daar op – zolang ze niet op reis was met haar ouders langs evenementen, variétés en circussen.
Dorus, Jans en Rik. (Foto door: Frens te Kiefte)
Jans’ levenspartner is Rik Bolder. Hij kwam ooit bij het circus als stagiair licht- en geluidstechniek. Daar leerden Jans en Rik elkaar kennen. Nu is de schoonzoon ook acrobaat en mede-’drijvende kracht’ achter Zanzara, zoals dat gaat in een echt familiecircus. Samen hebben ze twee kids: Dorus en Pim. De derde generatie Zanzara.
Min of meer synchroon met het opgroeien van de tweede Zanzara-generatie, groeide dit ooit geïmproviseerde circusje uit tot een echte onderneming. Mayke & Paulo hebben in principe nog altijd de leiding maar Jans & Rik nemen steeds meer verantwoordelijkheden op zich. Zo schrijft Jans de verhaallijn voor nieuwe producties. Samen met haar ouders, Rik en een vaste ploeg medewerkers (zoals ‘adoptiekind’ Martijn met Ine, of het muzikant-acrobaat koppel Fiore & Steve) worden vervolgens grote decors gebouwd, muziek geschreven en nieuwe acts gerepeteerd. Tijdens de repetities in Amsterdam komen hier meer muzikanten en circusartiesten ‘van buiten’ bij.
De muzikant. (Foto door: Frens te Kiefte)
Dan gaat Adrian Schvarzstein aan de slag. Hij vormt ook een vertrouwd Zanzara-gezicht. Adrian werkt hier zowel als acteur-komiek en regisseur. Normaal gesproken regisseert hij vooral opera’s. Met Jans’ concept in de hand en een grote spelersploeg om zich heen, brengt hij in enkele weken repetitietijd ale door het jaar heen gemaakte losse elementen bij elkaar.
Adrian. (Foto door: Frens te Kiefte)
Voor aanvang
Wanneer we tijdens een speeldag in Amsterdam de tent binnen lopen – een uur voor aanvang – hangen de artiesten al in of rond de piste. Ze warmen op, oefenen enkele nieuwe trucs. Dorus jongleert geconcentreerd met z’n clubs. De licht- en geluidstechnicus test de lampen en zet de verwarming aan.
Vlak voordat de tent open gaat komt de hele crew bij elkaar voor een opwarmertje. Daarna druppelen de bezoekers binnen. De artiesten schieten direct in hun personage uit de voorstelling wanneer ze de gasten naar hun plaats begeleiden. Ze grappen met elkaar en de bezoekers. Zo straalt het sterke team-gevoel ook een beetje af naar het publiek.
Deelnemers klaar? Scannen maar! (Foto door: Frens te Kiefte)
Onopvallend loopt Rick rond met een tablet in de hand: checkt kort hoeveel bezoekers zich nog op de tribune moeten persen, én of de verwarming in de tent al optimaal staat ingesteld. Duidelijk neemt hij de rol op zich van dag- of avondregisseur in het bedrijf. Kort voor aanvang lopen we hem tegen het lijf in de backstage tent: hij controleert voor een laatste keer de gigantische hoeveelheid rekwisieten en kostuums die in ogenschijnlijke chaos door elkaar liggen, soms onder of op het decor met al haar kamertjes en deurtjes. Met alle scene-wisselingen in de voorstelling is het hier straks een drukte van jewelste. Achter de schermen verloopt in feite de moeilijkste choreografie.
Jans. (Foto door: Frens te Kiefte)
Generatiespel
De 2024-25 voorstelling Old for All (die na Amsterdam in april 2025 ook in Doetinchem te zien was) gaat over ouder worden versus jong zijn, en hoe relatief dat kan zijn (hoewel niet onomkeerbaar). Dit thema wordt verwerkt in een verhaal over een bejaardentehuis. Oude mensen blikken nostalgisch terug op vroeger, vieren de liefde en komen in opstand tegen de strenge verzorgers. Soms lekker speels rebels (met de jonge Dorus als aanvoerder), dan weer poëtisch en romantisch.
Jong geleerd is… (Foto door: Frens te Kiefte)
Paulo (72) & Mayke (70) doen samen aan duo-acrobatiek. Het publiek smult van de jeugdige twinkel in hun ogen en de fysieke doorzettingskracht om nog altijd op elkaars schouders te staan. Jans & Rik doen ook duo-acrobatiek. Iets vloeiender uitgevoerd uiteraard. Later gaan ze op een bankje de lucht in voor een heerlijk originele duo-trapeze. Hun zoon Dorus jongleert door de voorstelling heen en Jans maakt solo nog een mooie lucht-act aan een gordijn kleine touwtjes.
Moeder en zoon. (Foto door: Frens te Kiefte)
Gastartiesten
Een hele troupe vaste en nieuwe artiesten versterkt de cast. Meerdere muzikanten en acrobaten werken al lang bij Zanzara, anderen spelen voor één seizoen mee.
De groep komt deze kerstperiode tot een bijzonder sterk samenspel met leuke komische scènes en echt knappe acrobatische verrassingen: van rola-rola tot Chinese paal en van flikflakkene grondacrobatiek tot schouder-perche. Absoluut hoogtepunt vormt een romantisch-maar-niet-klef duet van twee parterre acrobaten rond een vaststaande ladder. Hoofd op hoofd klimmen ze omhoog en omlaag. Zowel met de man als de vrouw in de dragende positie. En intussen flirten ze er uiteraard subtiel op los.
De voorstelling. (Foto door: Frens te Kiefte)
Feest na afloop
Het applaus bij de finale laat de houten banken trillen. Tijdens de voorstelling dansen we al bijna mee op de livemuziek. Dan blijkt in de foyer-tent ook een bandje te spelen. Dus blijven veel bezoekers hangen voor een dansje en is de bar nog wel een tijdje open. Vooraan springen de artiesten mee: ook voor hen zijn dit feestdagen.
Eten in het oude kantoor
Om zeven uur in de avond verzamelt het hele team in de grote keukenwagen. Tot oktober 2015 – intussen alweer meer dan tien jaar terug – vormde deze cabine de werkplek voor directie en medewerkers van Circus Herman Renz. Van kantoor naar keuken, hier heeft de wagen een liefdevol tweede leven gevonden. Artiesten en medewerkers schuiven aan de lange tafel, sommige kids hangen op een bankje in de hoek, twee honden lopen ongestoord door de actie heen. Jans deelt borden uit, stukken brood en een fles rode wijn worden doorgegeven.
Een vaste prik aan het einde van dag, na de laatste voorstelling: dineren met de hele crew. In de oude kantoorwagen van Circus Herman Renz. (Foto door: Frens te Kiefte)
Voor de Zanzara’s zijn deze avonden een fundament onder de speelperiode. Een duidelijk onderscheid tussen het privé van de Familie Duyker en het gehele team van Zanzara, bestaat dan niet. In Amsterdam vormen ze één grote circusfamilie. Jans: “De mensen die bij ons werken zoeken dat gevoel ook op. Want we betalen niet enorm hoge gages, er wordt in de weken voorafgaand lang en soms onbetaald gerepeteerd. Maar dit team wil vooral graag voor een paar weken samen werken én leven, opgaan in deze tijdelijke familie”.
Jans en Rik. (Foto door: Frens te Kiefte)
De toekomst
De toekomst van Circus Zanzara is al begonnen. ‘De kinderen van Zanzara’, dochter Jans en haar man Rik, trekken samen met een groep bevriende collega-artiesten door Europa met hun eigen straattheatercollectief ‘De Hirondelles’. Ze spelen hun aanstekelijke acrobatische slapstick-show Crêpe de la Bête en de poëtisch-chaotische buitenvoorstelling Moda Domo. En als de zon hoog aan de hemel staat in de zomer van 2025, wagen ze zich aan de eerste try-outs van een gloednieuwe buitenvoorstelling. De plekken wisselen – van pleinen in Zuid-Frankrijk tot festivals in het oosten van Nederland. Maar de vonk blijft dezelfde: spel, humor en verwondering.
Rik. (Foto door: Frens te Kiefte)
Het pendelen tussen circus en straat is niet nieuw. Het zit in het DNA van Zanzara. Paulo en Mayke deden het hun hele carrière: van piste naar plein, van tent naar theater. En Jans en Rik volgen die route als vanzelf. “Het is een heerlijk soort dubbel leven,” lacht Jans. “Het vrije, rauwe van de straat en het intieme, betoverende van de circustent. We kunnen en wíllen niet kiezen.”
Maar de blik gaat verder dan festivals en straathoeken. Er borrelen grotere dromen.
“We zouden het eigenlijk fantastisch vinden om met Circus Zanzara langs meer Nederlandse dorpen en steden te touren,” zegt Jans. “Een écht circus onderweg door het land.”
Met De Hirondelles zien ze veel van Europa. Maar het eigen circus, dat tijdens de wintermaanden zijn thuis heeft in Amsterdam, bleef lang op één plek staan. Sinds twee jaar is daar verandering in gekomen: de voorstelling wordt nu ook gespeeld in hun hometown Doetinchem. En dat smaakt naar meer.
Pim. (Foto door: Frens te Kiefte)
“We willen ontdekken hoe het is om weer echt onderweg te zijn met het hele circus,” zegt Rik. “Dat betekent: slimmer pakken, compacter reizen, zonder aan sfeer of magie in te boeten.”
Toegegeven: Zanzara oogt van buiten misschien wat minder strak, minder gepolijst dan sommige grote namen. Rik zegt het zoals het is: “We zijn geen Roncalli, en dat hoeft ook niet. Bij Zanzara draait alles om wat er ín de tent gebeurt. Om die echte ontmoeting tussen publiek en artiest. En dat beetje kneuterigheid, dat warme rommeltje — dat hóórt gewoon bij ons.”
Suikerspin-prins Dorus. (Foto door: Frens te Kiefte)
De fakkel wordt langzaam doorgegeven. Jans en Rik nemen steeds meer over. Maar Paulo en Mayke blijven niet aan de zijlijn. Ze helpen, ze bouwen, ze kijken mee en blijven de nieuwe generatie alles leren. Want dat is ook Zanzara: generatie op generatie, spelend, reizend, bouwend aan iets wat groter is dan één voorstelling of seizoen.
De toekomst van Circus Zanzara? Die is onderweg. In een oude vrachtwagen, vol touwen, kostuums, decorstukken en dromen. Op weg naar een dorp, een plein, een festival – misschien bij jou in de buurt.
Terug naar het heden
Opa Paulo en kleinzoon Pim. (Foto door: Frens te Kiefte)
De avond valt
Na het eten doen sommigen nog een drankje. Opa Paulo kijkt met kleinzoon Pim een filmpje, dan brengen ouderen omstebeurt hun kinderen naar bed. Iedereen slaapt vanavond in een caravan op het terrein naast de Westergasfabriek – ook de geluidstechnicus die voor de rest van het jaar in Utrecht woont. Langzaam druppelt de keukenwagen leeg terwijl Maaike, Jans, Dorus en Daira (een van de nieuwe artiesten dit jaar) de afwas doen.
Als we het terrein aflopen, liggen de circustent en het hele ‘zooitje’ er rustig bij. De grote samengestelde circusfamilie Zanzara gaat slapen, want morgen wacht weer een uitverkochte tent.
En ze leefden nog lang en gelukkig. (Foto door: Frens te Kiefte)
